- Nie pal papierosów
- Nie spożywaj mięsa
- Unikaj cukru i nadmiaru tłuszczu
- Nie pij kawy, herbaty i napojów typu COLA
- Nie pij alkoholu
- Chroń skórę przed nadmiarem promieni UV
- Nie stosuj HTZ – chyba, że to konieczność
- Zwalczaj wirusy i bakterie onkogenne
- Stosuj zdrową dietę wegetariańską
- Jedz regularnie, nie przejadaj się i nie podjadaj
- Utrzymuj właściwą masę ciała
- Uprawiaj ćwiczenia fizyczne
- Pielęgnuj zdrowe emocje
- Wykonuj badania profilaktyczne
Dym tytoniowy zawiera około 4 tyś. Pierwiastków i związków chemicznych, z których wiele wykazuje silne działanie toksyczne. Wykazano, że 40 z nich ma wyraźny związek z powstawaniem nowotworów złośliwych. Dotyczy to przede wszystkim raka płuc, ale również raka wargi, jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, trzustki, pęcherza moczowego, nerek, wątroby, szyjki macicy, jelita grubego i skóry.
Im większe spożycie czerwonego mięsa, tym większe ryzyko wystąpienia białaczki, raka jelita grubego, raka piersi, prostaty, jajnika. Mięso może być szkodliwe z wielu różnych powodów. W przemyśle jest ono konserwowane azotanami i azotynami, które w żołądku mogą ulec przemianę w potencjalnie rakotwórcze związki chemiczne zwane nitrozoaminami. Również konserwowanie mięsa i ryb solą zwiększa ryzyko zapadalności na raka przełyku i żołądka. Szczególnie niebezpieczne jest mięso wędzone. Zawiera ono duże ilości związków występujących również w dymie tytoniowym.
Z pewnych badań wynika, że nadmierne spożywanie cukru i słodyczy może doprowadzić do rozwoju raka jelita cienkiego. Badania naukowe wykazały, że nadmiar tłuszczu w diecie podnosi ryzyko raka piersi, prostaty, skóry, jelita grubego, jajnika i macicy. Badania te prowadzone w wielu populacjach świata wykazały, że istnieje ścisła zależność między spożyciem tłuszczu a zapadalnością na nowotwory dietozależne. Dotyczy to przede wszystkim tłuszczów zwierzęcych.
Związki zawarte w kawie, takie jak: metyloglyoxal, katechol, kwas chlorogenowy i neochlorogenowy mają działanie rakotwórcze. Składniki te mogą mieć wpływ na powstawanie raka nerek, piersi, jelita grubego, trzustki, jajnika i pęcherza moczowego. Warto też wspomnieć, że w czekoladzie występuje związek o nazwie teobromina, przypominający kofeinę i jak wykazały badania, już tak niewielkie spożycie tej substancji jak 20 mg dziennie, podwaja ryzyko wystąpienia raka prostaty.
Wykazano zależność między piciem alkoholu a ryzykiem rozwoju wielu typów nowotworów, w szczególności raka jamy ustnej, gardła, przełyku, wątroby, piersi i jelita grubego. Chociaż związek picia z rakiem dotyczy przede wszystkim osób wyraźnie nadużywających alkoholu, to jednak nawet umiarkowane picie, podnosi ryzyko w przypadku niektórych nowotworów. Przykładem jest rak piersi – nawet trzy drinki tygodniowo wystarczają, aby wyraźnie zwiększyć ryzyko rozwoju tego typu nowotworu.
Światło słoneczne w dużych dawkach podnosi ryzyko raka skóry. Dotyczy to przede wszystkim osób, które doprowadziły do oparzenia skóry światłem słonecznym w różnym stopniu. Umiarkowane korzystanie ze słońca jest natomiast bardzo wskazane i niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
W badaniach klinicznych zaobserwowano, że hormonalna terapia zastępcza (HTZ) nie przynosi tak wspaniałych rezultatów, jak sądzono. Stosowanie po menopauzie estrogenów (bez progesteronu), zwiększa bardzo wyraźnie ryzyko raka macicy i to o 800%. W związku z tak dużym ryzykiem, jakie powoduje terapia estrogenowa, lekarze najczęściej stosują w leczeniu dodatkowo progesteron. Jednak nawet stosowanie terapii hormonalnej skojarzonej niesie z sobą pewne ryzyko rozwoju raka macicy. Wynosi ono 30% w porównaniu z osobami nie leczonymi hormonalnie. Jeśli HTZ jest bezwzględnie konieczna, zawsze powinna być prowadzona pod kontrolą onkologiczną.
Niektóre wirusy, jak np. wirus opryszczki płciowej czy brodawczaka ludzkiego mogą przyczynić się do rozwoju raka szyjki macicy, zaś bakterie, np. helicobacter pylori, mogą mieć udział w rozwoju raka żołądka.
Zrównoważona dieta wegetariańska zawiera wiele substancji, które mają wyraźne działanie ochronne. Wyróżnia się ona bogactwem minerałów i witamin o właściwościach antyoksydacyjnych, dużą ilością błonnika, łatwo przyswajalnego białka i tłuszczów roślinnych. Na szczególną uwagę zasługują fitozwiązki – stosunkowo niedawno odkryte i wciąż jeszcze odkrywane – substancje występujące w świecie roślin, spośród których wiele ma udowodnione działanie przeciwnowotworowe.
Warto też zwrócić uwagę na rolę błonnika pokarmowego. Występuje on jedynie w świecie roślinnym, a jego głównymi dostarczycielami są owoce, warzywa, pełne ziarna zbóż i nasiona roślin strączkowych. Dieta bogatobłonnikowa wyraźnie obniża ryzyko rozwoju przede wszystkim raka jelita grubego. W rozwoju tego nowotworu działanie rakotwórcze przypisuje się produktom rozkładu kwasów żółciowych w przewodzie pokarmowym. Ich ilość jest znacznie wyższa przy niedoborze błonnika. Niedobór błonnika sprawia, że pasaż mas kałowych przez jelita jest stosunkowo dłuższy, co zwiększa czas oddziaływania rakotwórczych produktów rozkładu kwasów żółciowych na śluzówkę przewodu pokarmowego.
Wśród czynników działających ochronnie na uwagę zasługuje również właściwa podaż białka w diecie. Okazuje się, że nadmiar białka w diecie, szczególnie pochodzenia zwierzęcego, może mieć wpływ na rozwój pewnych typów nowotworów. Zauważono tę prawidłowość szczególnie wyraźnie w przypadku białaczki. Inaczej sprawa wygląda w przypadku białka roślinnego. Białko sojowe może obniżać ryzyko raka. Wiele badań wskazuje na to, że białko sojowe spełnia role prewencyjną wobec raka jelita grubego, prostaty, żołądka, płuc i piersi.
Kolejnym ważnych czynnikiem i ochronnym jest regularność w spożywaniu posiłków. Zauważono, że nadmierna częstotliwość spożywania posiłków jest czynnikiem wpływającym na rozwój raka jelita grubego. Najkorzystniejsze jest spożywanie 2-3 posiłków dziennie o regularnych porach i niepodjadanie między posiłkami. Wiele badań naukowych prowadzonych w różnych pod względem kultury żywienia społeczeństwach na świecie wykazało, że częstsze spożywanie posiłków może podwyższać ryzyko wystąpienia raka jelita grubego nawet o 100%.
Kolejnym wartym podkreślenia czynnikiem jest utrzymanie właściwej masy ciała. Nadwaga i otyłość sprzyjają rozwojowi raka jelita grubego, prostaty, piersi, szyjki macicy i jajników. Im większa nadwaga, tym większe ryzyko. Odpowiednia dieta, ćwiczenia fizyczne oraz kontrola stresu pomagają w normalizacji wagi.
Zdrowie i sprawność układu immunologicznego zależą w bardzo dużym stopniu od uprawiania ćwiczeń fizycznych. Śmiertelność z powodu raka jest wyraźnie niższa u osób regularnie ćwiczących. Według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie w Harwardzie, u osób, które wydatkują mniej niż 500 kcal tygodniowo na ćwiczenia fizyczne, występuje o 35% wyższe ryzyko raka niż u osób, które spalają ponad 2000 kcal w tym samym czasie zaangażowane w różne rodzaje aktywności fizycznej. W czasie ćwiczeń fizycznych zaobserwowano wyraźny wzrost poziomu interferonu, zwiększone uwalnianie interleukiny 1 i 2 oraz wzrost aktywności limfocytów T oraz limfocytów NK, czyli tzw. komórek zabijających. Wszystko to świadczy o bardzo korzystnym wpływie ćwiczeń fizycznych na sprawność układu odpornościowego. Każdy, kto poważnie myśli o prewencji choroby nowotworowej, powinien ćwiczenia fizyczne włączyć w swój codzienny plan zajęć.
Aby wzmocnić układ odpornościowy, konieczne jest właściwe kontrolowanie emocji, Badania naukowe pokazują, że u osób, które nie potrafią radzić sobie z napięciem emocjonalnym, występuje zdecydowanie wyższe prawdopodobieństwo rozwoju poważnych schorzeń, w tym również nowotworowych. Stres i towarzyszące mu negatywne uczucia, jak: strach, gniew, smutek, nienawiść, gorycz, oburzenie, itp., wyzwalają masywne uwalnianie adrenaliny w ustroju. Gdy taki stan trwa długo, dochodzi do wyczerpania organizmu i zwiększenia podatności na choroby. Pozytywne myślenie, czyli odpędzanie nienawiści, gniewu, smutku, pielęgnowanie miłości, nieustanna gotować do okazywania wdzięczności, zadowolenie, koncentracja na tym, co dobre, okazywanie silnej wiary – wszystko to zwiększa produkcję endorfin w mózgu i wzmacnia zdolność organizmu do odparcia chorób.
Obecne dostępnych jest szereg badań profilaktycznych, które możemy wykonać, aby uchwycić proces nowotworowy w bardzo wczesnym stadium. Lekarze wciąż zgodnie twierdzą, że mogliby pomóc zdecydowanie większej ilości osób, gdyby tylko chorzy trafiali do nich odpowiednio wcześnie. W społeczeństwie dominuje przeświadczenie, że rak jest nieuleczalny, a wiadomo, że opinia ta jest zbyt pesymistyczna i nieprawdziwa. Wiele nowotworów wcześnie wykrytych wiąże się z szansą pełnego powrotu do zdrowia.
Lek. Med. Grażyna Kuczek – specjalista medycyny prewencyjnej, fitoterapeutka